Chào anh em,
Ở bài trước, chúng ta đã cùng nhau làm quen với Richard Wyckoff – một huyền thoại, một người đã “vạch trần” bộ mặt của thị trường tài chính từ hơn 100 năm trước. Nếu anh em nào chưa đọc, mình khuyên thật là nên quay lại đọc bài đó trước khi đi tiếp, vì nó giống như học bảng chữ cái trước khi tập ghép vần vậy đó.
Hôm nay, mình sẽ giới thiệu sâu hơn về 5 nguyên lý Wyckoff cốt lõi. Thật ra thì, ban đầu mình cũng thấy nó trừu tượng lắm, đọc xong cứ “ờ ờ, à à” rồi… để đó. Cho đến khi thị trường cho mình vài cú “bạt tai” đau điếng, mình mới thật sự thấm thía.
Anh em có bao giờ cảm thấy mình mua xong thì giá giảm, mà vừa bán xong thì nó lại bay lên nóc không? Cảm giác như có một thế lực vô hình nào đó đang theo dõi từng cú click chuột của mình vậy. Mình cứ nghĩ thị trường này bị thao túng, rằng mình chỉ là con cừu non để cho “cá mập” xâu xé.
Nhưng rồi mình nhận ra, vấn đề không phải là “thao túng”, mà là mình chưa “thấu hiểu” được ngôn ngữ của thị trường. 5 Nguyên lý Wyckoff chính là bộ giải mã ngôn ngữ đó. Nó không phải là một hệ thống giao dịch thần thánh “mua đây bán kia”, mà là một triết lý, một lăng kính giúp ta nhìn thấu ý đồ đằng sau những cây nến vô tri.
Nào, pha một ly cà phê rồi ngồi xuống đây, mình cùng lật mở từng mảnh ghép nhé.
Nguyên lý #1: The Composite Man – “Ông Trùm” Vô Hình và Vở Kịch Của Thị Trường
Đây là khái niệm làm mình “wow” nhất khi bắt đầu tìm hiểu sâu. Wyckoff cho rằng chúng ta nên nhìn toàn bộ thị trường như thể nó được điều khiển bởi một cá nhân duy nhất – “The Composite Man” (tạm dịch: Người Điều Phối Tổng Hợp).
Nghe có vẻ hơi phim ảnh nhỉ? Nhưng anh em cứ hình dung thế này: “Ông Trùm” này chính là tổng hòa của các nhà giao dịch lớn, các tổ chức, các “tay to”… những người có đủ sức mạnh để di chuyển thị trường. Mọi hành động của họ đều có mục đích, được tính toán kỹ lưỡng.
Và nhiệm vụ của chúng ta, những nhà giao dịch nhỏ lẻ, là đọc vị “Ông Trùm” này.
Hồi đó mình hay bị dính bẫy bull trap, tức là giá phá vỡ đỉnh cũ, mình hăm hở nhảy vào mua, rồi nó sập không phanh. Cay đắng! Sau này ngẫm lại theo lăng kính Composite Man mới thấy, đó chính là một vở kịch. “Ông Trùm” cố tình đẩy giá lên để tạo sự hưng phấn, để những người thiếu kinh nghiệm như mình nhảy vào, và rồi họ thong thả “xả hàng” vào đầu chúng ta với giá cao.
Cái hay của nguyên lý này là: nó thay đổi hoàn toàn tư duy của bạn. Thay vì hỏi “Giá sẽ đi đâu?”, bạn sẽ hỏi “Nếu mình là Composite Man, mình sẽ làm gì tiếp theo để lùa được nhiều gà nhất?”.
- Họ sẽ tích lũy hàng ở đâu? -> Vùng giá đi ngang, chán nản, tin tức xấu ra liên tục.
- Họ sẽ đẩy giá lên như thế nào? -> Từ từ, tạo các cú rũ bỏ (shakeout) để loại bỏ những người yếu tim.
- Họ sẽ phân phối hàng ở đâu? -> Vùng giá hưng phấn tột độ, tin tức tốt tràn ngập mặt báo, ai ai cũng nói về cơ hội làm giàu.
Khi bạn bắt đầu suy nghĩ như “Ông Trùm”, bạn sẽ không còn là nạn nhân nữa, mà trở thành người quan sát vở kịch và chờ đợi hành động của nhân vật chính.
Ba Nguyên lý Nền Tảng: “Bộ Não” Của Composite Man
Nếu Composite Man là diễn viên chính, thì ba quy luật dưới đây chính là kịch bản, là logic vận hành đằng sau mọi hành động của ông ta. Thiếu 3 quy luật này, bạn sẽ chỉ thấy những hành động riêng lẻ mà không hiểu được câu chuyện tổng thể.
### Nguyên lý #2: Cung và Cầu (The Law of Supply and Demand)
Nghe thì cơ bản đúng không? Ai học kinh tế vỡ lòng cũng biết. Nhưng trong Wyckoff, nó được đẩy lên một tầm cao mới.
- Cầu > Cung = Giá tăng: Đơn giản.
- Cung > Cầu = Giá giảm: Quá dễ hiểu.
- Cung = Cầu = Giá đi ngang (tích lũy hoặc phân phối).
Cái tinh túy nằm ở chỗ “đọc” sự mất cân bằng này trên biểu đồ. Mình nhớ có một lần theo dõi mã cổ phiếu X. Nó đang trong xu hướng giảm mạnh, tin tức xấu bủa vây. Bỗng dưng, mình thấy giá ngừng rơi, khối lượng giao dịch (volume) tăng đột biến ở vùng đáy nhưng giá không giảm thêm được nữa.
Lúc đó, một người bạn của mình bảo: “Thôi xong, volume to thế này chắc xả hàng nốt rồi sập tiếp”. Nhưng mình lại nghĩ khác. Theo quy luật Cung – Cầu, nếu lực bán (Cung) mạnh như vậy mà giá không thủng đáy, chứng tỏ phải có một lực mua (Cầu) cực lớn đang âm thầm hấp thụ hết. Đó chính là dấu hiệu của Composite Man đang gom hàng. Và đúng như dự đoán, sau vài tuần lình xình, cổ phiếu đó bắt đầu một chu kỳ tăng giá mới.
Bài học ở đây là gì? Đừng chỉ nhìn giá, hãy nhìn mối tương quan giữa GIÁ và KHỐI LƯỢNG. Nó sẽ cho bạn biết cán cân Cung – Cầu đang nghiêng về bên nào.
### Nguyên lý #3: Nguyên Nhân và Kết Quả (The Law of Cause and Effect)
Quy luật này nói rằng, để có một “Kết Quả” (một xu hướng tăng/giảm giá mạnh), phải có một “Nguyên Nhân” đủ lớn tương xứng.
- Nguyên Nhân: Chính là quá trình đi ngang Tích Lũy (accumulation) hoặc Phân Phối (distribution).
- Kết Quả: Là xu hướng Tăng Giá (markup) hoặc Giảm Giá (markdown) sau đó.
Thời gian của vùng đi ngang càng dài, “Nguyên Nhân” càng lớn, thì “Kết Quả” – tức là xu hướng giá sau đó – sẽ càng mạnh mẽ và đi càng xa.
Hãy tưởng tượng bạn đang nén một chiếc lò xo. Bạn càng nén nó lâu và chặt (Tích lũy), thì khi bung ra, nó sẽ bật càng cao (Tăng giá). Ngược lại, nếu bạn kéo nó lên đến một độ cao nhất định và giữ ở đó (Phân phối), thì khi thả tay, nó sẽ rơi xuống càng mạnh.
À mà nói đến chuyện này mới nhớ, hồi mới trade, mình hay có cái tật “thích bắt đáy sớm”. Cứ thấy giá đi ngang vài phiên là nghĩ nó tích lũy xong rồi, nhảy vào mua. Kết quả là nó… đi ngang tiếp cả tháng trời, chôn vốn kinh khủng, thậm chí còn rũ cho một cú sập mặt rồi mới chạy. Lúc đó vừa bực vừa không hiểu tại sao. Giờ nhìn lại mới thấy, cái “Nguyên Nhân” nó chưa đủ lớn. Vùng tích lũy quá ngắn, chưa đủ để Composite Man gom hàng, nên “Kết Quả” chưa thể đến.
Quy luật này dạy cho mình tính kiên nhẫn. Đừng cố gắng đoán khi nào xu hướng sẽ bắt đầu. Hãy quan sát “Nguyên Nhân” và để thị trường tự cho bạn câu trả lời.
### Nguyên lý #4: Nỗ Lực và Kết Quả (The Law of Effort vs. Result)
Đây là quy luật mình thấy “ảo diệu” và khó nắm bắt nhất, nhưng cũng là chìa khóa để phát hiện những điểm đảo chiều sớm.
Quy luật này so sánh giữa “Nỗ Lực” (đại diện bằng Volume) và “Kết Quả” (đại diện bằng sự thay đổi của giá).
- Hài hòa: Nỗ Lực lớn (Volume cao) tạo ra Kết Quả lớn (Giá biến động mạnh). -> Xu hướng bền vững.
- Bất thường (Divergence):
* Nỗ Lực lớn (Volume rất cao) nhưng Kết Quả nhỏ (Giá gần như không đổi, hoặc chỉ nhích nhẹ). -> Đây là dấu hiệu nguy hiểm! Nó cho thấy có một lực lượng lớn đang chặn lại xu hướng.
* Nỗ Lực nhỏ (Volume thấp) nhưng Kết Quả lớn (Giá vẫn tăng/giảm mạnh). -> Xu hướng đang yếu dần, sắp hết “nhiên liệu”.
Để mình kể cho nghe một ví dụ cụ thể. Lần đó mình đang giữ một vị thế mua khá lớn, lợi nhuận đang tốt. Cổ phiếu đang trong một xu hướng tăng rất đẹp. Bỗng một ngày, mình thấy một cây nến tăng giá mạnh với volume cao kỷ lục. Ai nhìn vào cũng nghĩ là “breakout”, là tín hiệu tốt để mua thêm. Nhưng mình lại thấy bất an.
Mình zoom to ra và đo. Thân nến của ngày hôm đó, dù volume gấp 3 lần trung bình, lại chỉ dài bằng những cây nến tăng giá trước đó với volume thấp hơn nhiều. “Nỗ Lực” bỏ ra cực lớn, nhưng “Kết Quả” thu về lại không tương xứng. Điều này cho thấy gì? Có một lực bán khổng lồ đã âm thầm hấp thụ hết lực mua, khiến giá không thể bứt phá mạnh mẽ hơn. Đó là dấu hiệu của sự phân phối. Mình quyết định chốt lời ngay lập tức. Và đúng là vài phiên sau, thị trường đảo chiều giảm mạnh. Một pha thoát hiểm hú hồn.
Quy luật này chính là công cụ để bạn “bắt bài” Composite Man khi ông ta đang cố gắng che giấu hành động của mình.
Nguyên lý #5: Luật Phán Quyết Cuối Cùng – The Law of Judgment
Chà, nghe cái tên có vẻ to tát nhỉ. Thực ra, nguyên lý này là sự tổng hòa của 4 quy luật trên và được thể hiện qua các bài kiểm tra (test) cung cầu trên biểu đồ. Nó giúp chúng ta xác nhận xem một cổ phiếu đã sẵn sàng để bắt đầu một xu hướng mới hay chưa.
Sau một giai đoạn tích lũy, Composite Man sẽ không dại gì đẩy giá lên ngay. Họ cần phải “kiểm tra” xem lượng Cung (lượng người muốn bán) trên thị trường còn nhiều hay không.
- Họ sẽ thực hiện một cú “Spring” hoặc “Shakeout”: Đạp giá xuống dưới vùng hỗ trợ để những người yếu bóng vía hoảng sợ bán tháo.
- Sau đó, họ quan sát: Nếu giá hồi phục nhanh chóng với volume thấp, điều đó có nghĩa là “Nguồn Cung” đã cạn kiệt. Những người muốn bán đã bán hết rồi. Đây là tín hiệu cực kỳ tốt. Giống như bạn kiểm tra xem con tàu đã hết chỗ rò rỉ chưa trước khi cho nó ra khơi vậy.
Ngược lại, trong giai đoạn phân phối, họ sẽ đẩy giá lên trên vùng kháng cự (gọi là Upthrust After Distribution – UTAD) để kiểm tra “Sức Mạnh của Cầu”. Nếu giá không thể giữ được ở mức cao và nhanh chóng rơi trở lại với volume lớn, điều đó cho thấy lực Cầu đã yếu, không đủ sức hấp thụ lượng Cung đang được bán ra.
Việc hiểu các bài test này giúp bạn có được thời điểm vào lệnh tối ưu hơn rất nhiều. Thay vì mua giữa vùng tích lũy và chờ đợi mòn mỏi, bạn có thể chờ một cú test cung thành công để vào lệnh. Rủi ro thấp hơn mà hiệu quả lại cao hơn. Có thể tham khảo thêm các kiến thức chuyên sâu về trading trên các trang uy tín như Investopedia để hiểu rõ hơn về các thuật ngữ này.
Lời khuyên cho các nguyên lý Wyckoff
Đến đây chắc anh em cũng thấy, 5 nguyên lý của Wyckoff không phải là công thức toán học 1+1=2. Nó giống như học một ngôn ngữ mới – ngôn ngữ của dòng tiền thông minh. Ban đầu bạn sẽ bập bẹ, sai lên sai xuống. Sẽ có những lúc bạn phân tích rất hay nhưng thị trường lại đi ngược lại và bạn mất tiền. Chuyện bình thường thôi.
Bản thân mình cũng đã mất rất nhiều thời gian, và cả tiền bạc nữa, để thực sự “cảm” được những nguyên lý này. Nhưng một khi đã hiểu, bạn sẽ không còn nhìn biểu đồ giá như một mớ hỗn độn nữa. Bạn sẽ thấy một câu chuyện, một vở kịch đang diễn ra với những nhân vật, những ý đồ rõ ràng.
Đừng cố gắng thuộc lòng, hãy mở chart ra, quan sát và tự hỏi: “Composite Man đang muốn làm gì ở đây? Nỗ lực và kết quả có tương xứng không? Nguyên nhân này đã đủ lớn chưa?”. Đó mới là con đường đúng đắn.