Richard Wyckoff, một huyền thoại của phố Wall từ cả thế kỷ trước, đã “vẽ” ra một tấm bản đồ cực xịn để giải mã những quy luật đó. Tấm bản đồ đó mang tên Chu kỳ Wyckoff.
Ở bài trước, có lẽ bạn đã cùng mình làm quen sơ bộ về Wyckoff và “gã khổng lồ” Composite Man rồi. Nhưng lý thuyết là một chuyện, thực chiến lại là chuyện khác. Hôm nay, tôi muốn cùng bạn đi sâu hơn, “mổ xẻ” từng giai đoạn trong chu kỳ này, không phải bằng những định nghĩa khô khan, mà bằng chính những trải nghiệm, những cú ngã và cả những lần “à ha” sung sướng của tôi trên thị trường.
Chúng ta sẽ cùng nhau đi qua 4 “mùa” của thị trường: Tích lũy, Tăng giá, Phân phối, và Giảm giá. Tin tôi đi, sau bài viết này, bạn sẽ nhìn biểu đồ giá bằng một con mắt hoàn toàn khác.
Trước khi vào việc: Nhớ mặt “nhân vật chính” – Composite Man
Để hiểu được câu chuyện, chúng ta phải biết nhân vật chính là ai. Trong thế giới của Wyckoff, đó là Composite Man (CM) – hay mình hay gọi nôm na là “tay to”, “cá mập”. Đây là một thực thể tưởng tượng đại diện cho những nhà giao dịch, những tổ chức lớn có khả năng điều khiển thị trường. Mọi hành động của họ đều có mục đích: mua rẻ, bán đắt. Và toàn bộ chu kỳ Wyckoff chính là vở kịch 4 màn do gã khổng lồ này đạo diễn.
Giai Đoạn 1: Tích Lũy (Accumulation)
Bạn hãy tưởng tượng một khung cảnh hoang tàn sau một trận bão lớn. Đó chính là thị trường sau một đợt giảm giá mạnh (Markdown). Tin tức xấu tràn lan, ai cũng bi quan, những người đu đỉnh từ trước thì đã cắt lỗ trong đau đớn, số còn lại thì thề không bao giờ quay lại thị trường nữa.
Đây chính là lúc Composite Man bắt đầu hành động. Sân khấu giờ là của họ.
Cảm giác của bạn lúc này: Chán nản, mệt mỏi. Bạn nhìn vào biểu đồ thấy giá cứ đi ngang, dập dình trong một cái hộp vô hình, khối lượng giao dịch thì èo uột. “Thị trường chết rồi,” bạn nghĩ vậy.Nhưng Composite Man đang làm gì? Họ đang âm thầm “gom hàng”. Giống như một người đi thu mua đất giá rẻ khi không ai thèm ngó tới, CM bắt đầu mua vào từng lượng nhỏ cổ phiếu để không làm giá tăng đột ngột. Quá trình này được chia thành các sự kiện rất tinh vi:
- PS (Preliminary Support – Hỗ trợ Sơ bộ): Sau một đà giảm dài, tự nhiên có một phiên nến rút chân với khối lượng lớn. Đây là tín hiệu đầu tiên cho thấy “có người” đang bắt đầu đỡ giá.
- SC (Selling Climax – Bán Cao Trào): Đây là lúc sự hoảng loạn của đám đông lên đến đỉnh điểm. Giá bị đạp xuống rất mạnh, xuyên qua các mốc hỗ trợ trước đó, kèm theo khối lượng giao dịch khổng lồ. Nhìn thì đáng sợ, nhưng đây chính là cú “tát” cuối cùng để rũ bỏ những người yếu bóng vía nhất. Ngay sau cú đạp đó, giá bật tăng trở lại mạnh mẽ.
- AR (Automatic Rally – Hồi Phục Tự Động): Sau khi lực bán cạn kiệt ở SC, phe mua (chủ yếu là CM) dễ dàng đẩy giá lên. Đỉnh của đợt hồi phục này và đáy của SC sẽ tạo ra hai biên của một vùng đi ngang, gọi là Trading Range (TR).
- ST (Secondary Test – Kiểm Tra Thứ Cấp): Giá sẽ quay lại kiểm tra vùng đáy SC một hoặc nhiều lần, nhưng thường với khối lượng thấp hơn. Điều này để chắc chắn rằng lực bán đã thực sự cạn kiệt.
- Spring (Cú Nhảy Lò Xo) hoặc Shakeout (Rũ Bỏ): Đây là chiêu “lừa” kinh điển và cũng là trải nghiệm đau thương của tôi. Hồi đó, tôi theo dõi một mã cổ phiếu đi ngang suốt 3 tháng. Tôi kiên nhẫn chờ đợi, nhưng rồi một ngày, nó bất ngờ phá vỡ hỗ trợ của vùng TR, cắm đầu đi xuống. Tôi nghĩ “thôi xong, gãy trend rồi” và vội vàng bán hết. Ai mà ngờ được, ngay phiên hôm sau, nó kéo một cây nến xanh mướt, quay ngược vào trong vùng TR và từ đó bay thẳng lên trời. Đó chính là Spring – một cú “thụt” xuống dưới hỗ trợ để lừa những người như tôi bán ra nốt lần cuối, trước khi tàu thực sự chạy.
Giai đoạn tích lũy có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm. Nó thử thách sự kiên nhẫn của bạn đến tột cùng. Nhưng nếu bạn nhận ra những dấu hiệu này, đây chính là cơ hội vàng để “đi thuyền cùng cá mập” với vị thế cực tốt.
Giai Đoạn 2: Tăng Giá (Markup)
Sau khi đã gom đủ hàng và chắc chắn rằng nguồn cung trôi nổi đã cạn kiệt, Composite Man bắt đầu “đẩy giá”.
Cảm giác của bạn lúc này: Phấn khích! Giá bắt đầu vượt ra khỏi vùng đi ngang một cách thuyết phục. Tin tốt về doanh nghiệp bắt đầu xuất hiện trên các mặt báo. Những người bạn đã bỏ cuộc trước đây bắt đầu hỏi bạn “con này vào được không?”.
Hành động của Composite Man: Họ không còn phải lén lút nữa. Giờ là lúc họ để cho thị trường làm việc.
- SOS (Sign of Strength – Dấu hiệu Sức mạnh): Giá phá vỡ cạnh trên của vùng TR với một cây nến mạnh mẽ và khối lượng lớn. Đây là tín hiệu xác nhận giai đoạn tích lũy đã kết thúc và xu hướng tăng bắt đầu.
- LPS (Last Point of Support – Điểm Hỗ trợ Cuối cùng): Sau khi breakout, giá thường có xu hướng quay lại “test” (kiểm tra) lại vùng vừa phá vỡ. Những điểm kiểm tra này thường có khối lượng thấp, cho thấy phe bán không còn hứng thú. Đây là những cơ hội cuối cùng để lên tàu trước khi nó chạy hết tốc lực.
- Tái tích lũy (Re-accumulation): Trong một xu hướng tăng dài, sẽ có những quãng nghỉ. Giá sẽ tạm dừng, đi ngang trong một vùng nhỏ trước khi tăng tiếp. Nhiều người sẽ sợ hãi và chốt lời ở đây, nhưng đó thực chất chỉ là những “trạm dừng” để CM gom thêm hàng và rũ bỏ bớt hành khách.
Giai đoạn này là lúc bạn gặt hái thành quả. Việc cần làm là ngồi yên, giữ chặt vị thế của mình và có thể mua thêm ở những điểm LPS hoặc sau các giai đoạn tái tích lũy.
Giai Đoạn 3: Phân Phối (Distribution)
Bữa tiệc nào rồi cũng đến lúc tàn. Sau một giai đoạn tăng giá mạnh, Composite Man đã đạt được mục tiêu lợi nhuận và bắt đầu tìm cách “xả hàng”. Đây là giai đoạn nguy hiểm và dễ gây nhầm lẫn nhất.
Cảm giác của bạn lúc này: Hưng phấn tột độ. Bạn thấy giá cổ phiếu mình đang giữ lên đỉnh cao mới mỗi ngày. Các chuyên gia trên TV, các hội nhóm thi nhau tung hô. FOMO (Sợ bỏ lỡ) bao trùm. Những người chưa có hàng thì nóng lòng nhảy vào.
Hành động của Composite Man: Họ cần một lượng cầu khổng lồ từ công chúng để bán ra số cổ phiếu khổng lồ của mình mà không làm giá sập. Và sự hưng phấn của đám đông chính là thứ họ cần.
Các sự kiện trong giai đoạn Phân phối gần như là tấm gương phản chiếu của giai đoạn Tích lũy:
- PSY (Preliminary Supply – Nguồn Cung Sơ bộ): Sau một đợt tăng mạnh, xuất hiện một phiên bán với khối lượng lớn, cho thấy lực chốt lời đầu tiên của CM.
- BC (Buying Climax – Mua Cao Trào): Sự hưng phấn của đám đông đạt đỉnh. Giá được đẩy lên rất cao với khối lượng giao dịch cực lớn. Đây chính là lúc CM bán ra mạnh nhất, trao lại “cục than hồng” cho những nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm.
- AR (Automatic Reaction – Phản ứng Tự động): Sau khi lực mua cạn kiệt ở BC, giá tự động giảm xuống. Đỉnh BC và đáy AR tạo ra biên của vùng Phân phối.
- UTAD (Upthrust After Distribution – Cú Đẩy Lên Sau Phân Phối): Đây là cái bẫy chết người. Nó giống như Spring nhưng theo chiều ngược lại. Giá sẽ bất ngờ phá vỡ đỉnh BC, tạo cảm giác một đợt tăng giá mới sắp bắt đầu. Rất nhiều người sẽ mua vào ở đây, và đó cũng là lúc CM bán nốt số hàng cuối cùng trước khi đạp giá xuống không thương tiếc.
Tôi đã từng là nạn nhân của một cú UTAD. Tôi mua vào khi giá vừa phá đỉnh lịch sử, nghĩ rằng mình đang bắt được một “siêu cổ phiếu”. Nhưng niềm vui chưa được bao lâu thì nó quay đầu giảm mạnh, khiến tài khoản của tôi bốc hơi nhanh chóng. Đó là một bài học đắt giá về việc không bao giờ được mua đuổi khi thị trường đã quá hưng phấn.
Giai Đoạn 4: Giảm Giá (Markdown)
Khi CM đã bán xong, họ không còn lý do gì để đỡ giá nữa. Giờ là lúc “thả trôi” cho cổ phiếu rơi tự do.
Cảm giác của bạn lúc này: Hoảng loạn, sợ hãi. Những người mua ở vùng phân phối giờ đang lỗ nặng. Tin xấu bắt đầu xuất hiện. Mọi người bán tháo bằng mọi giá.
Hành động của Composite Man: Họ chỉ đơn giản là đứng ngoài quan sát, hoặc thậm chí là bán khống để kiếm thêm lợi nhuận từ đà giảm.
- SOW (Sign of Weakness – Dấu hiệu Suy yếu): Giá phá vỡ cạnh dưới của vùng Phân phối, thường đi kèm khối lượng lớn, xác nhận xu hướng giảm.
- LPSY (Last Point of Supply – Điểm Cung Cuối cùng): Tương tự LPS trong pha tăng giá, đây là những đợt hồi phục yếu ớt trong một xu hướng giảm, trước khi giá rơi sâu hơn. Đây là cơ hội cuối cùng để thoát hàng.
- Tái phân phối (Re-distribution): Tương tự tái tích lũy, đây là những vùng đi ngang ngắn trong một xu hướng giảm, trước khi tiếp tục giảm sâu hơn.
Và rồi, sau khi giá đã giảm đủ sâu, khi sự bi quan lại bao trùm, chu kỳ lại quay trở về Giai đoạn 1 – Tích lũy. Vòng lặp cứ thế tiếp diễn.
Vòng Lặp Vô Tận Và Sự Tinh Vi
Hiểu về 4 giai đoạn Wyckoff giống như có một tấm bản đồ thời tiết của thị trường. Bạn sẽ biết khi nào trời quang mây tạnh để ra khơi (Markup), khi nào có dấu hiệu bão để tìm nơi trú ẩn (Distribution), khi nào nên ở yên trong nhà (Markdown) và khi nào nên chuẩn bị cho một mùa vụ mới (Accumulation).
Tất nhiên, thực tế không phải lúc nào cũng rõ ràng như sách giáo khoa. Đôi khi một giai đoạn Tích lũy lại thất bại và trở thành Tái phân phối. Một giai đoạn Phân phối có thể trông rất giống Tái tích lũy. Nó đòi hỏi sự quan sát, kinh nghiệm và khả năng phân tích bối cảnh. À mà nói đến bối cảnh, việc xem xét trên nhiều khung thời gian cũng cực kỳ quan trọng đấy, vì mỗi khung thời gian có thể đang ở một giai đoạn khác nhau của chu kỳ.
Wyckoff không phải là chén thánh, không thể giúp bạn dự đoán chính xác từng con sóng. Nhưng nó cho bạn một thứ còn quý giá hơn: một khuôn khổ tư duy để hiểu được câu chuyện mà thị trường đang kể, thông qua hành động của giá và khối lượng.